Indisch Requiem

Na jarenlang overleg, tal van akkoorden en de twee zogenoemde Politionele Acties droeg Nederland op 27 december 1949 de soevereiniteit van haar voormalige kolonie Nederlands-Indië over aan de Republiek der Verenigde Staten van Indonesië (vsi), in Indonesië genoemd de Republik Indonesia Serikat (ris).
De vsi was een federatieve staat die recht moest doen aan de wensen en eisen van de verschillende Indonesische bevolkingsgroepen, maar was ook uitdrukkelijk bedoeld om het Nederlands gezag alsnog in een andere vorm te handhaven. Nederlands Nieuw-Guinea viel erbuiten en bleef Nederlands (tot 1962).
De vsi bestond uit vijftien deelstaten waaronder de toenmalige Republiek Indonesië van Soekarno op delen van Java en Sumatra (ook wel Republiek van Djokja genoemd, naar de hoofdstad Djokjakarta), verder onder andere Pasoedan op West-Java, Oost-Sumatra, Borneo, en Oost-Indonesië met Celebes en de Molukken. Elke deelstaat had een eigen regering met afgevaardigden in de overkoepelende federale regering en het parlement
in Djakarta.
De vsi viel binnen de Nederlands-Indonesische Unie met aan het hoofd de Koning(in) der Nederlanden. Eén deel van de Unie werd gevormd door Nederland met Suriname en de Nederlandse Antillen, het andere deel door de vsi die ook over een eigen leger, de apris, beschikte. Nederland bleef aanwezig met het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger, het knil.
President van de vsi was Soekarno, de leider van de nationalistische partij, die op 17 augustus 1945, direct na de Japanse capitulatie, de Eenheidsstaat Indonesië had geproclameerd en de vsi als een afgedwongen en tijdelijk compromis beschouwde. Dat was het ook: vanaf april 1950, nog geen vijf maanden na de vorming van de vsi, bestonden er nog maar drie deelstaten. In juli 1950 werd het knil opgeheven en een maand later, ook op de zeventiende augustus, riep Soekarno opnieuw, en nu met succes, de Eenheidsstaat uit. Tegenstanders, en dat waren er veel, vooral in rechtse kringen in Nederland, spraken over een bezetting.
Er was een kleine groep die de Eenheidsstaat probeerde te weerstaan: de Zuid-Molukkers in Oost-Indonesië die op 25 april 1950 de Republik Maluku Selatan (rms) uitriepen, de Republiek der Zuid-Molukken. Veel van hen waren knil-militairen die trouw aan Nederland hadden gezworen en onder de roemruchte kapitein Raymond Westerling tegen Soekarno hadden gevochten, ook tijdens Westerlings mislukte coup op Java enkele
maanden eerder. De rechtvaardiging voor de rms ontleenden ze aan een nooit als zodanig uitgesproken belofte van koningin Wilhelmina op zelfbeschikking. Maar vooral aan de besprekingen tussen Nederlandse en Indonesische delegaties tijdens de Ronde Tafel Conferentie (rtc), najaar 1949, ter voorbereiding van de soevereiniteitsoverdracht.